Stanisław Ignacy Witkiewicz

Malarz, rysownik i fotografik, dramaturg i powieściopisarz, filozof, teoretyk i krytyk sztuki; członek pierwszej polskiej grupy awangardowej Formiści; autor estetycznej teorii Czystej Formy; twórca Firmy Portretowej.

Witkacy - ekscentryk, który uczy nas myśleć, patrzeć szerzej, wychodzić poza stereotypy:

Rozumiem właśnie twórczość nie jako produkowanie tej idiotycznej, nikomu niepotrzebnej tak zwanej 'czystej formy' i nie jako odwalanie rzeczywistości, tylko jako stwarzanie rzeczywistości nowej, do której uciec można od tej, której mamy dosyć po same gardła...

Kalendarium życia i twórczości St. I. Witkiewicza

• 1885

  Stanisław Ignacy Witkiewicz urodził się 24 lutego w Warszawie, pod zaborem rosyjskim; syn Stanisława Witkiewicza, sławnego malarza i pisarza, i Marii Pietrzkiewicz, nauczycielki muzyki; ślub ich odbył się w 1883 roku.

  Rodzina Witkiewiczów pochodzi z Litwy, gdzie należała do szlachty zagrodowej.

• 1890

  Wskutek choroby Witkiewicza ojca i wynikłej stąd konieczności zamieszkania w odpowiednim klimacie rodzina przenosi się na stałe do zakopanego w zaborze austriackim.

• 1891

  Zostaje ochrzczony; jego matką chrzestną jest aktorka polsko-amerykańska, Helena Modrzejewska. Zaczyna malować i grać na fortepianie, kolekcjonuje owady i tworzy „muzea”; kształci się wyłącznie w domu: uczy go ojciec i prywatni nauczyciele.

• 1893

  Pisze Karaluchy i inne sztuki okresu dziecięcego; drukuje je na własnej drukarence jako Tom 1 Komedii.

• 1900

  Zaprzyjaźnia się z Leonem Chwistkiem i Bronisławem Malinowskim.

• 1901

  Odbywa pierwszą podróż do Petersburga, gdzie zatrzymuje się u ciotki i zwiedza Ermitaż. Debiutuje na wystawie malarstwa w Zakopanem, wystawiając dwa pejzaże.

• 1902

  Pisze pierwsze traktaty filozoficzne: O dualizmie i Filozofia Schopenhauera i jego stosunek do poprzedników.

• 1903

  Otrzymuje świadectwo maturalne po egzaminie eksternistycznym we Lwowie; uczy się języków obcych i studiuje matematykę wyższą; pisze następne traktaty filozoficzne wydane w 1977 roku pt. Marzenia improduktywa (Dywagacja metafizyczna).

• 1904

  Odbywa podróż do Wiednia, Monachium i Włoch. Szczególne wrażenie robią na nim symbolistyczne obrazy Arnolda Böcklina.

• 1905
  -
  1906

  Zapisuje się do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych wbrew życzeniu ojca; maluje pejzaże; odbywa krótka podróż do Włoch Karolem Szymanowskim, który zadedykował mu swoją pierwszą sonatę fortepianową. Pod wpływem ojca porzuca studia na Akademii; wraca do Zakopanego.

• 1907

  Zwiedza obszerną wystawę twórczości Gauguina w Wiedniu. Bierze prywatne lekcje malarstwa u Władysława Ślewińskiego, ucznia Gauguina.

• 1908

  Zaczyna malować „potwory” i portrety; w Paryżu ogląda prace fowistów i wczesnych kubistów; ma wystawę w Krakowie; rozpoczyna długi i pełen udręki romans z wybitną aktorką, Ireną Solską.

• 1910
  -
  1911

  Pisze 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta, autobiograficzną powieść o romansie z Solską i własnym dojrzewaniu artystycznym (wydaną w 1972 roku). Odbywa podróż do Bretanii, ogląda wystawę kubistów w Paryżu, odwiedza Bronisława Malinowskiego w Londynie.

• 1913

  Cierpi na ostry kryzys psychiczny i korzysta z porady psychiatry-freudysty, dra Karola Beauraina; wystawia wiele swoich prac w Krakowie i w Zakopanem; po raz ostatni widzi się z ojcem w Lovranie.

• 1914

  Jego narzeczona, Jadwiga Janczewska, popełnia samobójstwo. Wyjeżdża z Malinowskim do Australii przez Cejlon na konferencję naukową. Zrywa z Malinowskim. Po wybuchu wojny wyjeżdża do Petersburga, gdzie zapisuje się do szkoły oficerskiej, choć był zwolniony od służby wojskowej jako jedynak, przez to dotkliwie uraża antycarsko nastawionego ojca.

• 1915

  Służy jako oficer w elitarnym Pułku Pawłowskim; zostaje ranny na froncie w Mołodecznie pod Mińskiem. W Loranie umiera Stanisław Witkiewicz; jego pogrzeb w Zakopanem nabiera charakteru uroczystości narodowej.

• 1916
  -
  1917

  Pozostaje w Rosji, wiele maluje, zachwyca się Picassem, podejmuje eksperymenty z używaniem narkotyków. W czasie rewolucji lutowej zostaje przez swój pułk wybrany komisarzem politycznym.

• 1918

  Wraca do Polski; nawiązuje kontakty z grupą malarzy znanych jako formiści; pisze dramaty i szkice artystyczne i estetyczne; maluje fantastyczne kompozycje i wielokrotnie wystawia swoje prace. Pisze pierwsze dojrzałe sztuki: Maciej Korbowa i Bellatrix i Nowa homeopatia zła. Kończy swoją najważniejszą pracę teoretyczną: Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia.

• 1919

  Nowe formy w malarstwie zostają opublikowane w Warszawie. Kończy Pragmatystów i zaczyna tłumaczyć Szaleństwo Almayera wspólnie z kuzynką Conrada, Anielą Zagórską.

• 1920

  W nagłym przypływie sił twórczych pisze dziesięć sztuk w przeciągu jednego roku, a wśród nich: Tumora Mózgowicza, Mister Price`a, Nowe Wyzwolenie, Oni i operetkę Panna Tutli-Putli. Często wystawia swoje obrazy; opracowuje i ogłasza teorię Czystej Formy: Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze.

• 1921

  Nadal pisze dramaty: W małym dworku, Niepodległość trójkątów, Metafizyka dwugłowego cielęcia, Gyubal Wahazar, Kurka Wodna i Bezimienne dzieło. Prapremiera Tumora w Krakowie i Pragmatystów w Warszawie. Ogłasza wiele artykułów polemicznych i uczestniczy w wystawach awangardowych.

• 1922

  Pisze Mątwę, Nadobnisie i koczkodany, Jana Macieja Karola Wścieklicę i Szkice estetyczne. Kurka Wodna zostaje wystawiona przez teatr zawodowy w Krakowie; ma dwa przedstawienia.

• 1923

  Żeni się z Jadwiga Unrug i mieszka na przemian u żony w Warszawie i u matki w Zakopanem. Pisze trzy dalsze sztuki: Wariat i zakonnica, Szalona lokomotywa i Janulka, córka Fizdejki. Wydaje Teatr, zbiór szkiców napisanych w latach 1919-1922.

• 1924

  Pisze Matkę. Porzuca ambitną twórczość malarską w Czystej Formie i zarabia na utrzymanie jako portrecista. Dokonuje kontrolowanych eksperymentów z narkotykami i twórczością powstałą pod ich wpływem.

• 1925

  Pisze Sonatę Belzebuba, ostatnią sztukę z lat dwudziestych, jaka się zachowała.

  Z kilkoma przyjaciółmi organizuje w Zakopanem, amatorski teatr eksperymentalny, Teatr Formistyczny, który przetrwał do 1927 roku i wystawił kilka jego sztuk, jak Wariat i zakonnica i Nowe wyzwolenie. Zaczyna pisać Pożegnanie jesieni, długą powieść antyutopijną.

• 1926

  Próba wystawienia w Warszawie Tumora Mózgowicza- zaniechana, gdyż aktorzy odmówili wzięcia udziału w tym „głupim nonsensie”. Pisze dwie dalsze sztuki, dwa razy wystawia portrety swojego pędzla, kończy Pożegnanie jesieni.

• 1927

  Publikuje Pożegnanie jesieni. Zawodowy teatr w Łodzi wystawia Persy Zwierżontkowską (napisaną w 1924 roku, tekst zaginiony); odbyły się dwa przedstawienia. Kończy trzecią powieść, Nienasycenie. Rozpoczyna pisanie ostatniej, jaka się dochowała, i najambitniejszej sztuki, Szewcy.

• 1928

  Zakłada Firmę Portretową „S.I.Witkiewicz” i ogłasza jej Regulamin dla klientów. Teatr zawodowy w Poznaniu wystawia Metafizykę dwugłowego cielęcia.

• 1929

  Spotyka Czesławę Korzeniowską, która wywarła na niego największy wpływ w ostatnich latach życia.

• 1930

  Wydaje Nienasycenie. Odtąd poświęca się filozofii i uczestniczy w wielu konferencjach filozoficznych. Pisze rozprawę o narkotykach Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter.

• 1931

  Śmierć matki Witkacego, Marii. Publikuje dwadzieścia artykułów na temat filozofii i literatury.

• 1932

  Opublikowanie Nikotyny... Pracuje nad czwartą powieścią, Jedyne wyjście, której ukończył tylko część pierwszą, Przyjaciele (opublikowaną w 1968 roku).

• 1934

  Ukończył Szewców. Nadal pisze artykuły na temat filozofii i literatury, występując przeciwko banalności współczesnej literatury polskiej.

• 1935

  Główne dzieło filozoficzne Witkacego, Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia, zostaje wydane w 650 egzemplarzach, egzemplarzach których sprzedano 20.

• 1936

  Ogłasza w czasopismach fragmenty swojego głównego dzieła na temat psychologii i charakteru narodowego, Niemyte dusze (wydanego w 1975 roku). Uczestniczy w kongresie filozoficznym w Krakowie.

• 1937

  Współdziała w organizowaniu Letniego Programu Wakacyjnego Wykładów Literackich i Naukowych w Zakopanem. Cierpi na atak depresji i coraz silniejsze stany manii samobójczej.

• 1938

  Próbuje bezskutecznie reaktywować w Zakopanem Teatr Formistyczny. Rozpoczyna pisanie nowej sztuki Tak zwana ludzkość w obłędzie, z której zachowała się tylko strona tytułowa i spis osób. Ogłasza artykuł o artystycznym teatrze. Gorączkowa i obfita twórczość filozoficzna.

• 1939

  Ukończył Tak zwaną ludzkość w obłędzie, pisząc 90 stron w ciągu dwu tygodni. Po wybuchu wojny opuszcza Warszawę i z falą uchodźców kieruje się na wschód. 18 września w leśnej okolicy w pobliżu wsi Jeziory popełnia samobójstwo na drugi dzień po wkroczeniu wojsk radzieckich.

Kalendarium pochodzi z: Daniel C.Gerould, Stanisław Ignacy Witkiewicz jako pisarz, PIW, Warszawa 1981, s.11-15.